Νικόδημος ο Αγιορείτης: Συμβουλευτικό Εγχειρίδιο - Κεφάλαιο Α΄ : Με τήν θεωρία τῶν δημιουργημάτων ὁ νοῦς ἀνυψώνεται στήν γνῶση καί στήν ἀγάπη τοῦ δημι

Οἱ ὀφθαλμοί γιά παράδειγμα στρέφονται στόν οὐρανό. Πέφτει ἀμέσως ἡ εἰκόνα τοῦ οὐρανοῦ πάνω στόν λεγόμενο ἀμφιβληστροειδῆ χιτῶνα τῶν ὀφθαλμῶν· καί ἀμέσως μόλις ἡ εἰκόνα αὐτή προσβάλλει τόν ἀμφιβληστροειδῆ χιτῶνα, οἱ ταχυδρόμοι τῶν νευμάτων ἀστραπιαῖα λαμβάνουν τήν εἴδηση καί τρέχουν μέ ἀπίστευτη ταχύτητα μέσω τῶν ἀγωγῶν τῶν νεύρων στόν ἐγκέφαλο, ὁ ὁποῖος εἶναι ἡ ρίζα όλων τῶν νεύρων· καί μόλις ἀγγίξουν ἐκεῖ, ὁ νοῦς ἀμέσως διεγείρεται καί βλέπει τόν οὐρανό.
Μετά ἀπό τήν αἴσθηση αὐτή στοχάζεται μέσω τῆς λογικῆς του δυνάμεως τήν τάξι, τό μέγεθος, τήν ὀμορφιά, τό φῶς καί τά ὑπόλοιπα χαρακτηριστικά τοῦ οὐρανοῦ· καί μέσα σέ ὅλα αὐτά βλέπει τήν σοφία, τήν τέχνη, τήν τέχνη, τήν δύναμη καί τήν ὡραιότητα ἐκείνου πού τόν δημιούργησε. Γι' αὐτό κάνει τόν ἐξῆς συλλογισμό καί λέγει: "Ἄν ὁ οὐρανός πού εἶναι δημιούργημα, εἶναι τόσο ὡραῖος καί τόσο φωτεινός, πόσο ἄραγε πιό ὠραῖος καί πιό φωτεινός θά εἶναι ο δημιουργός του;". Διότι "λαμπρά καί οὐσιωδῶς προπορεύονται τά αἰτιατά ἀπό τίς αἰτίες" κατά τόν θεῖο Διονύσιο (Κεφ. β΄. Περί θείων ὀνομάτων). Καί μέ τόν τρόπο αὐτό ἀνυψώνεται, ὅσο τοῦ εἶναι δυνατό, στήν γνῶση τοῦ δημιουργοῦ καί μαζί μέ αὐτή τήν γνῶση ἐξάπτει καί τήν καρδιά καί τήν θέλησή του στήν ἀγάπη αὐτοῦ τοῦ δημιουργοῦ[1].

------------------------------------------

[1]: Τέτοιου εἴδους συλλογισμούς μᾶς παρακινεῖ νά κάνουμε ὁ Μέγας Βασίλειος καί μέσω αὐτῶν τῶν συλλογισμῶν νά ἀνεβαίνουμε ἀπό τά ὀρατά στά ἀόρατα καί ἀπό τά πρόσκαιρα στά αἰώνια λέγοντας: Ἄν τά πρόσκαιρα εἶναι τέτοια, πως νά εἶναι τά αἰώνια; Καί ἄν τά ὀρατά εἶναι τόσο ὡραῖα, πόσο ὡραῖα εἶναι τά ἀόρατα; Ἄν το μέγεθος τοῦ οὐρανοῦ ὑπερβαίνει τά μέτρα τῆς ἀνθρώπινης διάνοιας, ποιός νοῦς θά μπορέσει νά ἐξιχνιάσει τήν φύση τῶν αἰωνίων; Ἄν αὐτός ὁ φθαρτός ἥλιος εἶναι τόσο ὡραῖος, τόσο γρήγορος στήν κίνηση καί ἀκριβής στις περιφορές του... ἄν αὐτός δέν χορταίνει κανείς νά τόν βλέπει, πῶς πρέπει νά εἶναι στό κάλλος ὁ ἥλιος τῆς δικαιοσύνης; Ἄν εἶναι συμφορά στόν τυφλό νά μή βλέπει αὐτόν τόν ἥλιο, πόση συμφορά εἶναι στόν ἀμαρτωλό νά στερηθῆ τό ἀληθινό φῶς;" (ὁμιλία στ΄ στήν ἑξαήμερο). Γι' αὐτό μιλάει καί ὁ σοφός Θεόδωρος ὁ Ἱεροσολύμων: Εἶναι πάρα πολύ ἐξαγνιστική ἡ παρατήρησις τῆς φύσεως τῶν ὄντων καί ἀπαλλακτική τῆς ἐμπαθοῦς διαθέσεως καί ἀπάτης γι'αὐτά· καί άπό τά καλά καί θαυμαστά καί μεγάλα ὁδηγεῖ στήν ἀρχή τῶν πάντων καί ἐπιτρέπει νά βλέπει κανείς τό πιό καλό καί θαυμάσιο κάι πιό μεγάλο, μᾶλλον αὐτό ποῦ εἶναι πάνω ἀπό τό καλλος καί τόν θαυμασμό καί τό μέγεθος"(Φιλοκαλία). Ἀλλά καί ὁ Σολομών κατηγορῶντας τούς Ἕλληνες καί τούς εἰδωλολάτρες λέγει: "Ἄν λοιπόν γοητεύονταν ἀπό τήν ὀμορφιά ὅλων αὐτῶν τῶν κτισμάτων καί τά θεωροῦσαν ὡς θεούς, ἄς μάθουν πόσο ὡραιότερος ἀπό αὐτά εἶναι ὁ κύριος, ὁ γενεσιουργός καί ἡ πηγή τοῦ ὡραίου καί τοῦ κάλλους. Αὐτός εἶναι ἐκεῖνος ποῦ τά δημιούργησε. Ἐάν ἔμειναν ἔκπληκτοι ἀπό τήν δύναμη καί τήν ἐνέργειά τους, ἄς καταλάβουν πόσο δυνατώτερος εἶναι αὐτός πού τά κατασκεύασε (Σοφ.Σολ. 13,3-4.).