Γιατί δεν διακρίνουμε σωστά τα πράγματα...

Η αιτία που δεν διακρίνουμε ορθά όλα αυτά τα πράγματα που είπαμε και αλλά πολλά, είναι γιατί δεν τα σκεφτόμαστε στο βάθος τους ποια είναι, αλλά πιάνουμε την αγάπη ή το μίσος σε αυτά, αμέσως από μόνη την εξωτερική τους μελέτη και εμφάνιση. Έτσι όταν, η αγάπη τους ή το μίσος προλαμβάνουν και σκοτίζουν το νου μας και γι'; αυτό δεν μπορεί να τα διακρίνει σωστά, όπως είναι στην αλήθεια.

Λοιπόν, εσύ αδελφέ μου, εάν θέλεις να μην βρει τόπον η πλάνη αυτή στο νου σου, πρόσεχε καλά· και όταν, ή βλέπεις με τα μάτια ή μελετάς με το νου κανένα πράγμα, κράτα όσο μπορείς την θέλησή σου και μην την αφήσεις να το αγαπήσει ή να το μισήσει, αλλά παρατήρησέ το με το νου μοναχά.

Πριν απ'; όλα, όμως, σκέψου φρόνιμα, ότι αν αυτό είναι οδυνηρό και αντίθετο στην φυσική σου κλίση, παρακινείσαι από το μίσος να το αποστρέφεσαι. Αν όμως σου προξενεί ευχαρίστηση, παρακινείσαι από την αγάπη να το θέλεις. Γιατί, τότε που ο νους σου δεν είναι ζαλισμένος από το πάθος, είναι ελεύθερος και καθαρός και μπορεί να γνωρίσει την αλήθεια και να διαπεράσει μέσα στο βάθος του πράγματος, που το κακό είναι κρυμμένο κάτω από την ψεύτικη ευχαρίστηση ή που το καλό είναι σκεπασμένο κάτω από την επιφάνεια του κακού.

Αν όμως η θέλησις πρόλαβε να το αγαπήσει ή να το μισήσει, δεν μπορεί πλέον ο νους να το γνωρίσει καλά, καθώς πρέπει· διότι εκείνη η διάθεσις, ή καλύτερα να πω, εκείνο το πάθος που μπήκε στο μέσο, σαν τείχος, ζαλίζει το νου τόσο, που νομίζει το πράγμα άλλο από εκείνο που είναι στην αλήθεια και το περνά ως τέτοιο στην επιθυμία, η οποία όσο πηγαίνει μπροστά και περισσότερο αγαπά ή μισεί το πράγμα εκείνο, τόσο και ο νους σκοτίζεται περισσότερο και έτσι σκοτισμένος, κάνει πάλι να φαίνεται στην επιθυμία το πράγμα εκείνο περισσότερο όσο ποτέ αγαπητό ή μισητό.

Έτσι όταν δεν τηρείται ο παραπάνω κανόνας που είπα, (ο οποίος είναι πολύ αναγκαίος σε όλη αυτή την εκγύμναση), δηλαδή, το να κρατάς την επιθυμία σου από την αγάπη ή το μίσος του πράγματος, αυτές οι δύο δυνάμεις της ψυχής, ο νους δηλαδή και η θέλησις, προχωρούν πάντα κακώς, σαν σε κύκλο, από το σκοτάδι σε βαθύτερο σκοτάδι και από το σφάλμα σε μεγαλύτερο σφάλμα.

Λοιπόν, φυλάξου, αγαπητέ, με κάθε είδους προσοχή, από την εμπαθή αγάπη ή το μίσος του κάθε πράγματος, το οποίο δεν έφθασες να ερευνήσεις καλά πρότερα με το φως του νου και του ορθού λόγου, με το φως των θείων Γραφών, με το φως της χάριτος και της προσευχής και με την κρίση του πνευματικού σου πατρός για να μην κάνης λάθος και να υπολογίζεις το αληθινά καλό για κακό και το αληθινά κακό για καλό.Καθώς αυτό συμβαίνει να γίνεται, ως επί το πλείστον, σε κάποια έργα, τα οποία φαίνονται μεν καθ' εαυτά πως είναι καλά και άγια, για μερικές όμως περιστάσεις· δηλαδή γίνονται ή παράκαιρα ή σε σχετικό τόπο ή με ανάλογο μέτρο, προξενούν όμως μεγάλη βλάβη σε εκείνους που τα επιχειρούν, καθώς γνωρίζουμε πολλούς που κινδύνευσαν σε παρόμοια επαινετά και αγιότατα έργα.

Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης