ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ - 1) Το Άγιο Βάπτισμα.

Το βάπτισμα είναι κορυφαίο μυστήριο, διότι αποτελεί τη θύρα που εισάγει στο κράτος της χάριτος και δι’ αυτού γίνεται ο άνθρωπος επίσημα μέλος της Εκκλησίας, ενσωματούμενος στο μυστικό σώμα τού Χριστού και έχει το δικαίωμα συμμετοχής του και στα υπόλοιπα μυστήρια της Εκκλησίας. Είναι μυστήριο που δεν επαναλαμβάνεται, διότι η πνευματική γέννηση που χορηγεί μία μόνο φορά γίνεται, όπως μία φορά συντελείται και η φυσική γέννηση τού ανθρώπου. Αναβαπτισμός γίνεται μονάχα στις περιπτώσεις αιρετικών που προσέρχονται στους κόλπους της Ορθοδοξίας, διότι το βάπτισμα που έλαβαν στην αίρεση θεωρείται ως μη υπάρχον.

Στο βάπτισμα που γίνεται στο όνομα της αγίας και ζωοποιού Τριάδος συμβαίνουν δύο τινά· πρώτον, αφανίζεται από τον βαπτισθέντα το σώμα της αμαρτίας και δεύτερον, δημιουργείται σ αυτόν μία νέα πνευματική γέννηση. Διά τού ιερού βαπτίσματος εκριζώνεται από την ψυχή τού βαπτισθέντος τόσο το προπατορικόν αμάρτημα όσο και οι προσωπικές του αμαρτίες. Εξακολουθεί βέβαια να παραμένει στην ψυχή του η αμαρτητική ορμή και μετά το βάπτισμα, πράγμα που διαπιστώνεται εμπειρικά σε όλους τους ανθρώπους. Τούτο φαίνεται ν αποτελεί δογματικήν ανακολουθία που δύσκολα μπορεί να εξηγηθεί. Αφού εκριζώνεται σύρριζα το Δέντρο της αμαρτίας, πώς εξακολουθούν να φύονται αποσπάδες αυτού; Ίσως να μη βρισκόμαστε μακριά από την αλήθεια, αν λέγαμε ότι ο Θεός παραχωρεί παιδαγωγικώς την παρουσία της αμαρτητικότητος στην αναγεννηθείσα φύση τού βαπτισθέντος, διά να έχει ούτος ερέθισμα να παλαίει κατά της αμαρτίας και να τελειοποιείται στην αρετή με τη βοήθεια της χάριτος τού Θεού. Παράλληλα στον πιστό δημιουργείται διά τού βαπτίσματος μία νέα άφθαρτη ζωή, μία καινούργια γέννηση, μία αναγέννηση.

Γι’ αυτό το βάπτισμα καλείται «λουτρόν παλιγγενεσίας» (= νέας γενέσεως). Η φύση διά τού βαπτίσματος ανατρέχει στην πρώτη της προπτωτικήν ευγένεια, αστράφτει την ομορφιά της χάριτος τού Θεού, θάλλουν σ αυτήν ζωηροί οι θεοειδείς χαρακτήρες της εικόνος τού Θεού. Ανακτίζεται στο βάπτισμα η φύση και αναδημιουργείται με την τελειωτική χάρη τού αγίου Πνεύματος. Αποθέτει τα αίσχη της φθοράς, ό,τι σαπρό στιβάχτηκε σ’ αυτήν από την προγονική παράβαση και αστράφτει τη δόξα και την αφθαρσία της θεότητος. Το βάπτισμα είναι μυστήριο θεοποιητικό. Σ’ αυτό ο πιστός ντύνεται τον Χριστο . Τα αποτελέσματά του συνεπώς είναι τόσο αρνητικά όσο και θετικά· αρνητικά, η αποβολή τού αίσχους της αμαρτίας στην οποιαδήποτε μορφή της θετικά, η ανάκτιση της φύσεως σε μία νέα ένθεη ύπαρξη και ζωή.
Ορατό σημείο τού βαπτίσματος είναι η τέλεσή του στο όνομα της αγίας Τριάδος διά τριπλής καταδύσεως και αναδύσεως σε αγιασμένο ύδωρ. Η τριπλή αυτή κατάδυση και ανάδυση συμβολίζει την τριήμερη ταφή και έγερση τού Κυρίου. Όπως δηλαδή ο Σωτήρ αποθανών ενταφιάστηκε στο μνήμα και την τρίτη ημέρα αναστήθηκε εκ των νεκρών, έτσι και ο άνθρωπος στο βάπτισμα διά μεν της καταδύσεώς του θάπτει τη φθαρμένη φύση του στα νερά της χάριτος τού Θεού, συνθαπτόμενος μυστικά με τον Χριστό, διά της αναδύσεώς του δε συνανίσταται μαζί του σε μία νέα ζωή, ανακαινισμένη και άφθαρτη. Την τριπλή κατάδυση και ανάδυση σε αγιασμένο ύδωρ που για μας τους Ορθόδοξους είναι τόσο σημαντική και απαραίτητη διά την εγκυρότητα τού μυστηρίου, αθετούν οι Ρωμαιοκαθολικοί, οι οποίοι έχουν εν χρήσει το δι’ επιχύσεως ή ραντισμού βάπτισμα.      

     Το βάπτισμα αυτό βέβαια ήταν εν χρήσει και στην αρχαία Εκκλησία. Ήταν όμως βάπτισμα έκτακτο, το οποίον εφαρμοζόταν σε ασθενείς που ήσαν ακίνητοι στο κρεβάτι (βάπτισμα κλινικών) και δεν μπορούσαν να κατέβουν στο βαπτιστήριο. Αυτό, λοιπόν, το έκτακτο βάπτισμα ανάγκης οι Ρωμαιοκαθολικοί από τού ΙΔ' αιώνος ανήγαγαν σε τακτικό θεσμό, παραθεωρούντες την αρχαιοπαράδοτη τάξη της Εκκλησίας. Οι λόγοι που συνήθως προσάγονται για να δικαιολογηθεί η πράξη τους αυτή (η τρυφερή ηλικία τού νηπίου το οποίο μπορεί να βλάψει η κατάδυση, το άτοπο γυμνώσεως τού βαπτιζομένου, τα βόρεια ψυχρά κλίματα που δεν ευνοούν τη γύμνωση κ.ά.), μπορεί μεν να έχουν κάποια βάση πρακτική, όμως είναι πολύ αφελείς για να στηρίξουν μία τόσο κραυγαλέα παρέκκλιση από τα παραδεδομένα.

        Το βάπτισμα είναι –όπως προείπαμε– αναγκαίον προς σωτηρία. Χωρίς αυτό δεν μπορεί να εισέλθει ο άνθρωπος στη βασιλεία τού Θεού. Αυτή τη μεγάλη αλήθεια δήλωσε ο Χριστός στο Νικόδημο κατά τη νυκτερινή τους συνάντηση· «αν μη τις γεννηθεί άνωθεν εξ ύδατος και πνεύματος ου δύναται ιδείν την βασιλείαν τού Θεού». Αυτό δε ήταν το περισσόν που είχε το βάπτισμα τού Χριστού σε σχέση με το βάπτισμα τού Ιωάννου, που διακονούσε ούτος στον Ιορδάνη ποταμό. Το βάπτισμα τού Ιωάννου ήταν προτύπωση τού βαπτίσματος τού Χριστού. Ήταν μία τελετή που προετοίμαζε τους Ιουδαίους να λάβουν άφεση αμαρτιών.
Την άφεση αυτή που δεν παρείχε το βάπτισμα εκείνο (τη συμβόλιζε απλώς), την εχορήγησε το βάπτισμα τού Ιησού Χριστού, που θα γινόταν με τη φωτιά τού Πνεύματος τού Θεού.
     Το βάπτισμα, ως απόλυτα αναγκαίο προς σωτηρία, διακονείται σε όλους τους ανθρώπους, και σ’ αυτά ακόμη τα τρυφερά νήπια. Το ιδεώδες βάπτισμα φυσικά είναι το βάπτισμα των ενηλίκων, που γίνεται ενσυνείδητα και κατόπιν πίστεως, σύμφωνα με τη δήλωση τού Κυρίου· «ο πιστεύσας και βαπτισθείς σωθήσεται». Και μερικοί (Προτεστάντες) απορρίπτουν το βάπτισμα των νηπίων, επειδή τάχα παραθεωρεί τή βασική συνθήκη της πίστεως. Δεν έχουν όμως δίκαιο. Κατά βασική θεολογική αρχή, η χάρη τού Θεού ενεργεί τα σωτήρια αποτελέσματά της εκεί όπου δεν υπάρχει προσωπική αντίδραση στο αναγεννητικό έργο της, δηλαδή η αμαρτία. Στα νήπια όμως, που λόγω της αθωότητος και της ακακίας τους, δεν υπάρχει η αντίδραση αυτή, μπορεί κάλλιστα να ενεργήσει η λυτρωτική χάρη τού Θεού. Και δεν πιστεύουν στον Χριστον ούτε και αισθάνονται την ανάγκη τού βαπτίσματος, επειδή απουσιάζει από τη φύση τους η πνευματική ωριμότητα και η αυτοσυνειδησία· δεν υπάρχει όμως και η απιστία που είναι ο κύριος συντελεστής της κατακρίσεως, όπως στους πιο πάνω λόγους του προσθέτει ο Σωτήρ· «ο δε απιστήσας κατακριθήσεται». Όπως δε το φυσικό εμβόλιο το κάνουμε στο παιδί για να το προφυλάξουμε από ασθένειες που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή του, χωρίς αυτό να έχει επίγνωση της καταστάσεώς του, έτσι και το βαπτίζουμε για να το απαλλάξουμε από το προπατορικό αμάρτημα, που είναι η βαριά ασθένεια της φύσεως που εκληρονομήσαμε από την παράβαση τού Αδάμ. Ο θεσμός τού νηπιοβαπτισμού εισήχθη πολύ νωρίς στην Εκκλησία για ν αντιμετωπισθεί το ενδεχόμενο πρόωρου θανάτου των νηπίων, οπότε αυτά, φεύγοντας με το αμάρτημα τού προπάτορα στη φύση τους, δεν είναι εύθετα στη βασιλεία των ουρανών. Αλλά και την έλλειψη αυτοσυνειδησίας στα νήπια φρόντισε η Εκκλησία ν αναπληρώσει διά της εισαγωγής τού θεσμού τού αναδόχου, ο οποίος αναλαμβάνει ενώπιον τού Θεού την υποχρέωση να κατηχήσει στην πίστη το βαπτιζόμενο νήπιο, προϊούσης της ηλικίας του. Τέλος σε περίπτωση που κινδυνεύει να πεθάνει ένα αβάπτιστο νήπιο, η Εκκλησία θεωρεί ως έγκυρο το βάπτισμα ανάγκης που διακονείται εκτάκτως σ αυτά σε φυσικό νερό, από λαϊκούς (ελλείψει ιερέων) ορθοδόξους, άνδρες ή γυναίκες, διά τριπλής καταδύσεως και αναδύσεως στο όνομα της αγίας Τριάδος (βαπτίζεται ο δούλος ή η δούλη τού Θεού... τάδε, εις το όνομα τού Πατρός και τού Υιού και τού αγίου Πνεύματος. Τρείς φορές). Ομοίως, ελλείψει φυσικού ύδατος το βάπτισμα μπορεί να γίνει και στον αέρα. Σε περίπτωση δε που ζήσει το παιδί, το βάπτισμα που δέχτηκε δεν επαναλαμβάνεται, γιατί είναι βάπτισμα έγκυρο. Μόνο θα διαβαστούν στην Εκκλησία οι ευχές που δεν ήταν δυνατό να διαβαστούν κατά το έκτακτο βάπτισμα της ανάγκης.

Στο βάπτισμα, τέλος, ενηλίκων απαιτείται από τους υποψηφίους κάθαρση και ηθική προπαρασκευή, κυρίως όμως πίστη στην αλήθεια τού Ευαγγελίου και στο λυτρωτικό έργο τού Χριστού. Σε περίπτωση βαπτίσεως αιρετικών ή αλλοθρήσκων γίνεται προηγουμένως κατήχηση σ αυτούς από υπεύθυνα Πρόσωπα της Εκκλησίας.