Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΚΛΗΡΟΥ

Πατριάρχης ΙΩΑΚΕΙΜ Γ'

Η συμβολή του κλήρου στην εθνική επιβίωση του Μακεδονικού ελληνισμού υπήρξε εκ των ων ουκ άνευ. Η Εκκλησία αναδείχθηκε σε κυματοθραύστη της βουλγαρικής επιβουλής, προκαλώντας τη μήνη των κομιτάτων. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ως ηγεσία όλων των Ορθοδόξων προσπάθησε πριν από το 1900 να τηρήσει ισορροπημένη στάση. Ήταν, εξάλλου, δύσκολο να ελέγχει απομακρυσμένες μητροπόλεις, όπου επίσκοποι και μητροπολίτες εμφανίζονταν ευάλωτο ή και δεκτικοί στις βουλγαρικές (ή σπανιότερα στις σερβικές) πιέσεις. Οι διαμαρτυρίες των ελληνικών κοινοτήτων, ιδίως στην άνω και τη δυτική Μακεδονία, εξανάγκασαν το Πατριαρχείο να συμπεριφερθεί πιο «φιλελληνικά». Έτσι, αντικαταστάθηκαν ορισμένοι μητροπολίτες που θεωρήθηκαν ύποπτοι συνδιαλλαγής με τον βουλγαρικό παράγοντα, ενώ oι Κωνσταντίνος Ε’ κα. Ιωακείμ Γ’, πατριάρχες κατά την περίοδο 1897- 1901 και 1901-1912 αντίστοιχα, κινήθηκαν δραστήρια κατά της απειλής την οποία αντιπροσώπευε η βουλγαρική Εξαρχία.

Καίρια υπήρξε η συμβολή του Πατριάρχη Ιωακείμ Γ’. Μια από τις πρώτες του ενέργειες ήταν να ανανεώσει πολλές μητροπολιτικές έδρες, απομακρύνοντας μητροπολίτες οι οποίοι με την αμφιλεγόμενη δράση τους ευνοούσαν, άμεσα ή έμμεσα, τα βουλγαρικά σχέδια. Ο Ιωακείμ επέλεξε νέους σε ηλικία ιερωμένους, που προωθήθηκαν στις μητροπόλεις εκείνες στις οποίες η εξαρχική δραστηριότητα εμφανιζόταν ιδιαίτερα απειλητική. Έτσι, μητροπολίτης στην έπαλξη του μακεδονικού Βορρά, το Μοναστήρι, τοποθετήθηκε ο Ιωακείμ Φορόπουλος, στη Δράμα. Ο Χρυσόστομος Καλαφάτης (ο οποίος μαρτύρησε στην καιόμενη Σμύρνη το 1922), τα Γρεβενά ο Αιμιλιανός και στην Καστοριά ο Γερμανός Καραβαγγέλης. Δεν Θα συνιστούσε υπερβολή να υποστηριχθεί ότι στην πρώιμη ιδίως φάση του Μακεδονικού Αγώνα η Εκκλησία υποκατέστησε κατά κάποιον τρόπο το μικρό ελληνικό κράτος ως προς το έμπρακτο ενδιαφέρον για την προάσπιση του μακεδονικού ελληνισμού. Η αποφασιστικότητα του Γερμανού Καραβαγγέλη ήταν μοναδική. Ο ίδιος ήταν αποφασισμένος, έχοντας επίγνωση των κινδύνων, να μην πέσει ζωντανός στα χέρια των Βουλγάρων. Ιδού πώς αφηγήθηκε τα σχετικά στην Αντιγόνη Μπέλου, γραμματέα της Πηνελόπης Δέλτα:

«Είχα πει πολλές φορές και στο Προξενείο και στον Πρωτοσύγγελλό μου και σε άλλα έμπιστα πρόσωπα, ότι αν ποτέ με έβρισκαν σκοτωμένο, να μην υποθέσουν ότι φονεύθηκα από βουλγάρικο βόλι. Διότι είχα σκοπό, όταν θα τελείωναν τα φυσέκια μου, να φυλάξω το τελευταίο για να αυτοκτονήσω. Και είχα δώσει την εντολή να κοιτάξουν μέσα στο στόμα μου, για να βρουν το σημάδι της σφαίρας».

Η αγωνιστικότητα και το άκαμπτο φρόνημα των μητροπολιτών αποτυπώθηκε όχι μόνο στη δράση τους αλλά και στα κηρύγματά τους, που λειτουργούσαν ως ενέσεις ηθικού στους ταλαιπωρημένους χωρικούς της μακεδονικής υπαίθρου. Ακρως δεικτικές υπήρξαν οι παραινέσεις του Χρυσοστόμου Δράμας προς το ποίμνιό του:

«Πωλησάτω τα ιμάτια και τα υπάρχοντα και αγορασάτω μάχαιραν».

Και ο ιδιαίτερα μαχητικός μητροπολίτης Μοναστηρίου, Ιωακείμ, διακήρρυτε:

«Όχι οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος. Οφθαλμούς αντί οφθαλμού και οδόντας αντί οδόντος».

Τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε, όπως και όλοι οι λοιποί μητροπολίτες, αποτυπώνει η παρακάτω φράση του Χρυσοστόμου, από επιστολή του (της 16ης Μαΐου 1907) προς ένα φιλικό του πρόσωπο:

«Πλήθος κυνών και σπείρα κακών ζητεί την κεφαλήν μου... Να πέσω τουλάχιστον ως αετός και ουχί να αποθάνω ως όρνις... Μη έχων έτερον τι να δώσω προς σωτηρίαν της ημετέρας λατρευτής Πατρίδος, ας δώσω το αίμα μου».